ایران با تولید سالانه ۳۱ میلیون تن فولاد در سال در رتبه دهم جهان و بین برزیل و ایتالیا قرار دارد و فاصله ما با آلمان در رتبه هفتم، تنها ۴ میلیون تن است. با رفع موانع تولید مانند قطعی برق میتوان به جایگاه هفتم نیز رسید.
صنعت فولاد کشور با تولید سالانه ۳۱ میلیون تن و کسب رتبه دهم جهانی، تنها ۴ میلیون تن با آلمان در جایگاه هفتم فاصله دارد. این صنعت که ۵.۵ درصد از تولید ناخالص داخلی کشور را به خود اختصاص داده، در سال ۱۴۰۲ با صادرات ۷.۸ میلیارد دلاری، تراز تجاری کشور را ۱۵ میلیارد دلار بهبود بخشیده است. اما این صنعت با وجود اشتغال‌زایی مستقیم ۱۴۰ هزار نفری و سهم ۸ درصدی از اشتغال غیرمستقیم کشور، همچنان با چالش‌های جدی در تامین انرژی مواجه است.
قطعی‌های مکرر برق و گاز، به‌رغم تولید ۷۰ درصد از برق مصرفی توسط خود صنعت و محدودیت‌های بیش از ۶۰ درصدی در دسترسی به انرژی، مهم‌ترین موانع توسعه این صنعت محسوب می‌شوند. هجدهمین نشست دوره دهم هیات نمایندگان اتاق ایران، در حالی میزبان بحث‌های مهمی درباره وضعیت صنعت فولاد کشور بود که علاوه بر موضوعات روز اقتصاد نظیر چالش تامین انرژی صنایع، بررسی موضوعات مرتبط با لایحه بودجه ۱۴۰۴ و تاثیر آن بر فعالیت‌های بخش خصوصی نیز در دستور کار قرار داشت. در این نشست، بهادر احرامیان، عضو هیات نمایندگان اتاق ایران، با ارائه آمار و تحلیل‌های دقیق، تصویری جامع از وضعیت این صنعت ترسیم کرد.
جایگاه جهانی و پتانسیل‌های پنهان
در بخش سخنان پیش از دستور، بهادر احرامیان، عضو هیات نمایندگان اتاق ایران در آغاز سخنانش به برخی برداشت‌های نادرست از صنعت فولاد اشاره کرد و گفت: هر از گاهی مطالبی درباره اثرات صنعت فولاد بر اقتصاد، محیط زیست و… در رسانه‌های کشور منتشر می‌شود که با واقعیت فاصله دارد. امروز می‌خواهم با ارائه آمار‌های دقیق، تصویری واقعی از این صنعت ارائه دهم.
او با اشاره به جایگاه جهانی صنعت فولاد ایران افزود: در حال حاضر با تولید سالانه ۳۱ میلیون تن فولاد در سال، بین برزیل و ایتالیا قرار داریم و نکته قابل‌توجه اینجاست که فاصله ما با آلمان که در رتبه هفتم قرار دارد تنها ۴ میلیون تن است که این میزان معادل تولید یک‌ماه صنعت فولاد کشور است.
به عقیده او، زمانی که این عدد را با سه ماه توقف تولید به دلیل قطعی گاز و برق مقایسه می‌کنیم، می‌بینیم که با تامین زیرساخت‌های لازم، ارتقای جایگاه به رتبه هفتم کاملا دست یافتنی است.
نقش صنعت فولاد در اقتصاد ملی
این عضو هیات نمایندگان اتاق ایران با اشاره به سهم ۵.۵ درصدی صنعت فولاد در تولید ناخالص داخلی گفت: در بحث اشتغال، صنایع فولادی به‌طور مستقیم ۱۴۰ هزار نفر را مشغول به کار کرده اند که در میان صنایع معدنی یکی از بالاترین نرخ‌های اشتغال‌زایی است. با احتساب مشاغل پایین‌دستی، این صنعت حدود ۸ درصد اشتغال کشور را تامین می‌کند. احرامیان در تشریح تحول صنعت فولاد طی دهه‌های اخیر بیان کرد: در دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰، فولاد جزو بزرگ‌ترین اقلام وارداتی کشور بود. در سال ۱۳۹۰ دومین واردکننده بزرگ فولاد جهان بودیم و همواره در کنار آمریکا و تایلند در صدر فهرست واردکنندگان قرار داشتیم. اما افزایش ظرفیت تولید از ۱۵ به ۳۰ میلیون تن از سال ۱۳۹۰ به بعد، نه‌تن‌ها ما را از واردات بی نیاز کرد، بلکه به یکی از ۱۰ صادرکننده خالص فولاد جهان تبدیل شدیم. احرامیان با اشاره به ارزش صادرات ۷.۸ میلیارد دلاری صنعت فولاد در سال ۱۴۰۲ گفت: این تحول بزرگ، تراز تجاری کشور را ۱۵ میلیارد دلار بهبود بخشیده است. امروزه دیگر تامین نیاز داخلی فولاد دغدغه‌ای جدی نیست.
تاثیر واقعی بر بازار مسکن
یکی از نکات مهم در سخنان احرامیان، تحلیل دقیق رابطه قیمت فولاد و مسکن بود. او در این باره گفت: وقتی قیمت دلار افزایش می‌یابد، این تصور شکل می‌گیرد که قیمت مسکن هم باید متناسب با آن بالا برود. اما واقعیت این است که در هر مترمربع مسکن به‌طور متوسط ۵۰ کیلوگرم فولاد مصرف می‌شود. البته این میزان در ساختمان‌های حدودا سه‌طبقه کمتر و در ساختمان‌های بزرگ‌تر ممکن است بیشتر باشد.
این فعال بخش خصوصی افزود: با قیمت فعلی مسکن که حدود ۸۰ میلیون تومان در هر مترمربع است، سهم فولاد تنها ۲ درصد قیمت تمام‌شده را تشکیل می‌دهد. یعنی هر مترمربع حدود یک میلیون و ۶۰۰ هزار تومان هزینه فولاد دارد؛ بنابراین حتی اگر قیمت فولاد ۱۰ درصد افزایش یابد، قیمت هر مترمربع مسکن تنها ۱۶۰ هزار تومان بالا می‌رود. پس نوسانات نرخ ارز نباید از ناحیه فولاد تاثیر معناداری بر قیمت مسکن داشته باشد.
نگاهی به حوزه زیست‌محیطی
احرامیان در ادامه به بررسی عملکرد زیست‌محیطی صنعت فولاد پرداخت و گفت: روش تولید فولاد در ایران که به احیای مستقیم معروف است، نسبت به روش متداول جهانی مزیت‌های قابل‌توجهی دارد. به گفته او، در روش احیای مستقیم به ازای تولید هر تن فولاد، ۱.۲ تن دی اکسید کربن تولید می‌شود، در حالی که در روش کوره‌بلند که در اکثر کشور‌ها استفاده می‌شود، این میزان به بیش از ۲.۵ تن می‌رسد. این تفاوت چشمگیر می‌تواند به عنوان یک شاخص برتری برای فولاد ایران مطرح شود.
حقایقی درباره مصرف آب
این عضو هیات نمایندگان اتاق ایران با ارائه آمار دقیق درباره مصرف آب گفت: براساس آمار رسمی وزارت جهاد کشاورزی، میزان برداشت سالانه از کل منابع آبی کشور حدود ۱۰۰ میلیارد مترمکعب است. صنعت فولاد با تولید ۳۱ میلیون تن، سالانه ۱۵۴ میلیون مترمکعب آب مصرف می‌کند که معادل ۰.۱۵ درصد کل مصرف آب کشور است.
او افزود: نکته مهم‌تر اینکه این عدد نسبت به مصرف واقعی کمتر است؛ چرا که صنایع فولادی که در نواحی حاشیه خلیج‌فارس مستقر شده اند، آب موردنیاز خود را به صورت تصفیه‌شده از دریا تامین می‌کنند، بنابراین عملا فشاری بر منابع آب داخلی وارد نمی‌شود.
چالش‌های حوزه انرژی
احرامیان در تشریح وضعیت مصرف و تولید انرژی در صنعت فولاد گفت: صنعت فولاد سالانه حدود ۵ هزار مگاوات برق مصرف می‌کند، ولی نکته قابل‌توجه این است که ۷۰ درصد این میزان را خود صنعت تولید می‌کند. با این حال، در فصل تابستان با تشدید ناترازی‌ها و کمبود برق، برق تولیدی صنایع فولادی توسط اداره برق به مصارف خانگی اختصاص داده می‌شود و خود صنایع فولادی خاموش می‌شوند. به گفته او، در تابستان گذشته، صنایع مستقر در شهرک‌های صنعتی در حد هفته‌ای دو روز قطعی برق داشتند که حداکثر ۳۰ درصد محدودیت می‌شود. اما صنعت فولاد با وجود تولید بخش عمده برق موردنیازش، بیش از ۶۰ درصد محدودیت را تجربه کرده است.
وضعیت مصرف گاز
در بخش گاز نیز وضعیت مشابهی حاکم است. احرامیان در این باره توضیح داد: در پیک سال گذشته، مصرف گاز کشور به حدود ۸۵۰ میلیون مترمکعب در روز رسید. مصرف گاز صنعت فولاد در تابستان و زمستان تفاوت چندانی ندارد و حدود ۴۰ میلیون مترمکعب در روز یا ۵ درصد مصرف کل کشور است. با این حال، اولین صنعتی که در زمان کمبود با محدودیت مواجه می‌شود، فولاد است. کارشناس صنعت فولاد در پایان سخنانش با اشاره به پتانسیل‌های موجود تاکید کرد: ما می‌توانیم با رفع محدودیت‌های زیرساختی، به ویژه در حوزه انرژی، در کوتاه‌ترین زمان ممکن به جمع هفت‌تولیدکننده برتر جهان بپیوندیم. فولاد ایران با برخورداری از فناوری دوستدار محیط زیست، بهره گیری از آب دریا و سهم بالا در تولید برق موردنیاز خود، از مزیت‌های رقابتی قابل‌توجهی برخوردار است که باید با برنامه ریزی دقیق از آنها بهره برد.
آمار‌ها بازتابی از حقیقت هستند؟
بررسی دقیق آمار و ارقام ارائه‌شده نشان می‌دهد صنعت فولاد ایران با وجود تمام محدودیت‌ها، توانسته است مسیر پیشرفت را با موفقیت طی کند. تبدیل‌شدن از دومین واردکننده بزرگ جهان به یکی از ۱۰ صادرکننده برتر در کمتر از یک‌دهه، دستاوردی قابل‌توجه است. با این حال، چالش‌های جدی پیش‌روی این صنعت را نمی‌توان نادیده گرفت. اگرچه پیوند میان فرونشست دشت‌ها و فعالیت‌های فولادی، نه به دلیل ماهیت آب بر بودن این صنعت، بلکه ناشی از سیاستگذاری‌های نادرست در مکان یابی واحد‌های صنعتی است، اما این موضوع نیازمند توجه است. با توجه به آمار و ارقام ارائه‌شده توسط کارشناس در این نشست، اگرچه میزان مصرف انرژی در صنعت فولاد در مقایسه با سایر صنایع قابل‌توجه است، اما این صنعت بخش عمده‌ای از نیاز برق خود را تامین می‌کند. به گفته احرامیان، صنعت فولاد با تولید ۷۰ درصد از برق مصرفی خود، عملا فشار کمتری بر شبکه سراسری وارد می‌کند. همان‌طور که این کارشناس در بخش پایانی سخنانش نیز اشاره کرد، در حالی که تجربه جهانی نشان می‌دهد صنایع فولادی باید در حاشیه دریا‌ها مستقر شوند، متاسفانه در کشور ما بسیاری از این واحد‌ها در مناطق خشک و کم آب احداث شده اند که این امر موجب آسیب رسیدن به منابع طبیعی شده است. این مساله نشان می‌دهد مشکل اصلی نه در ماهیت صنعت، بلکه در نحوه سیاستگذاری و مکان یابی واحد‌های تولیدی است. همچنین آمار‌های ارائه‌شده در این نشست نشان می‌دهد صنعت فولاد به‌رغم تولید بخش عمده‌ای از برق مصرفی خود، با محدودیت‌های بیشتری نسبت به سایر صنایع مواجه است. در حالی که سایر واحد‌های صنعتی حداکثر ۳۰ درصد محدودیت را تجربه می‌کنند، این صنعت با محدودیت بیش از ۶۰ درصدی روبه‌روست.
منبع: دنیای اقتصاد
