به گزارش روابط عمومی شرکت «خدمات عمومی فولاد ایران»، کیوان جعفری تهرانی، تحلیلگر ارشد بازارهای فولاد و سنگ آهن معتقد است یکی از بزرگترین چالش‌های بازار فولاد ایران «تحریمها» است. او همچنین به نقاط ضعف و قوت این صنعت، چالش‌های پیش روی تامین مواد اولیه، بازار و ارتباط بخش خصوصی و دولتی در این حوزه اشاره کرده‌است. او می‌گوید: «صنعت فولاد ایران نسبت به رقبای منطقه‌ای و جهانی از نظر کیفیت، قیمت و فناوری خیلی پایین‌تر است.»
***
با محدودیت‌های تکنولوژی و بازگشت تحریمها خیلی از پروژه‌های هفتگانه در مرحله تولید آهن اسفنجی متوقف شدند
*وضعیت فعلی صنعت فولاد را در کشور چطور ارزیابی می‌کنید؟ نقاط قوت و ضعف اصلی کدام است؟
ایران چندین سال است که دهمین تولیدکننده فولاد جهان به حساب می‌آید و به طبع آن یکی از مهم‌ترین نقاط قوت صنعت فولاد ایران به شمار می‌آید. علاوه بر این در سال‌های گذشته و در حالی که تحریم بوده‌ایم اما باز توانسته‌ایم این شرایط را برای رشد این صنعت فراهم کنیم که نقطه قوت این صنعت به حساب می‌آید. با محدودیت‌های تکنولوژی و بازگشت تحریمها خیلی از پروژه‌های هفتگانه در مرحله تولید آهن اسفنجی متوقف شدند ولی همچنان فعالیت این پروژه‌ها ادامه دارد. با همه محدودیت‌ها و ناترازی‌های انرژی همچنان صنعت فولاد فعال است و این در واقع نقطه قوت آن است.
افزایش ظرفیت‌های بی‌مورد یکی از نقاط ضعف صنعت فولاد ایران است/ مشکل کمبود مواد اولیه سال به سال حادتر می‌شود
اما اگر بخواهم به نقاط ضعف اشاره کنم، از همه بدتر افزایش ظرفیت‌های بی‌موردی است که داده شده است. همین موضوع باعث شده که عدم تعادلی که در زنجیره وجود دارد، روز به روز بدتر شده و خودش را بیشتر نشان دهد. بر خلاف طرح جامع فولاد که در آن تولید مقدار مشخصی سنگ آهن، کنستانتره و گندله و آهن اسفنجی مورد نظر بوده، افزایش ظرفیت‌های بی‌دلیل بیشتر خودش را نشان می‌دهد و مشکل کمبود مواد اولیه سال به سال حادتر می‌شود.
کمبود سنگ آهن هم هر سال وضعیت بدتری پیدا می‌کند در حالی که هنوز برخی به این موضوع مهم بی‌تفاوت هستند. فرآوری سنگ آهن هماتیت و تولید انبوه آن نیز مغفول مانده چرا که کسی به حساسیت آن پی نبرده است.
توسعه صنعت فولاد همزمان با توسعه زیربنایی اتفاق نیفتاده است
کمبود انرژی در حوزه برق و گاز نیز صنعت فولاد را با مشکلات متعددی مواجه کرده است. در واقع توسعه صنعت فولاد همزمان با توسعه زیربنایی اتفاق نیفتاده و جاده‌ها، بنادر، خطوط راه آهن، نیروگاه‌های برق و… توسعه همزمان نداشته‌اند. همچنین ۹.۵ میلیارد دلار سرمایه گذاری مورد نیاز در برنامه ششم در نظر گرفته شده بود که در پروژه های زیربنایی سرمایه‌گذاری شود، اما متاسفانه جذب و اجرایی نشد. این کسری سرمایه‌گذاری باعث شده که در اجرای برنامه هفتم نیز به مشکل برخورد کنیم.
در پایان برنامه هفتم نیز هیچ اتفاق خاصی در صنعت فولاد نخواهد افتاد
برخلاف برنامه‌ریزی‌هایی که انجام گرفته تا رشد ۸ درصدی در کشور و رشد ۱۳ درصدی در بخش معدن داشته باشیم، به علت کمبود نقدینگی، نقاط ضعف روز به روز بیشتر خودشان را نشان می دهد و در پایان برنامه هفتم نیز هیچ اتفاق خاصی نخواهد افتاد و فقط در تهیه گزارش‌ها و صحبت‌های متعدد خلاصه می‌شود. الان صحبت از جذب سرمایه داخلی و خارجی ۵۵ میلیارد یورویی جهت تحقق اهداف برنامه هفتم توسعه در بخش معدن می‌شود، اما به راستی چنین سرمایه‌ای قابل جذب و تحقق است؟!
ضعف‌های زیرساختی امکان استخراج عمیق سنگ آهن از اعماق بالای ۳۰۰ متر را غیر اقتصادی کرده است
*مهم‌ترین چالش پیش روی صنعت فولاد در حوزه تامین مواد اولیه و بازار چیست؟
کمبود سنگ آهن یکی از مهم‌ترین مشکلات این حوزه است. در حال حاضر خیلی از معادن قدیمی کشور با کاهش ذخیره و عیار مواجه شدند و به عمق‌های بالا رسیده‌اند. امکان استخراج عمقی به دلیل عدم دسترسی به ماشین آلات معدنی که قابلیت استخراج از اعماق بالا نه به صورت رو باز بلکه به صورت استخراج زیرزمینی را دارند، وجود ندارد. همچنین سرمایه‌گذاری لازم جهت خرید این ماشین‌آلات انجام نشده‌است. این ضعف‌ها امکان استخراج عمیق سنگ آهن از اعماق بالای ۳۰۰ متر را غیر اقتصادی کرده است.
در دنیا مثلا در سوئد شاهد برداشت از معادن با عمق ۲ کیلومتر هستیم. یکی از این معادن، معدن «کیرونا» است که در سال ۱۸۹۸ میلادی استخراج از آن شروع شد و در حال حاضر عمیق ترین و مجهزترین معدن سنگ آهن زیر زمینی جهان است و اینجانب در سال ۲۰۱۴ از این معدن بازدیدی داشته‌ام و در آن زمان عمق استخراج ۱۳۶۰ متر بود و در حال حاضر به عمق ۲۰۰۰ متری رسیده است. این معدن به دلیل کاهش قیمت سنگ آهن در سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷ تقریبا بسته شد و دوباره پیش از شیوع کرونا با افزایش نسبی قیمت‌ها باز شد.
این معدن به همراه سایر معادن سوئد و نروژ به دستور هیتلر در پایان جنگ جهانی دوم و قبل از سقوط آلمان نازی از طریق مواد منفجره تخریب شدند تا قابلیت استخراج از آنها گرفته شود. حدود ۱۰ سال یا بیشتر پس از جنگ جهانی دوم زمان برد تا دوباره این معدن و سایر معادن سنگ آهن نروژ و سوئد به بهره‌برداری برسند.
به طور کلی ما برای استخراج‌های عمیق چنین امکانات و تکنولوژی‌های به‌روز برای فرآوری سنگ آهن هماتیت از جمله پروژه HMPT که جدید است، نداریم. همچنین ما به فناوری لازم برای فرآوری سنگ آهن تیتانومگنت نیاز داریم که ذخایر زیادی از آن در سیستان و بلوچستان و کرمان موجود است. از تیتانومگنت می توان در پروژه‌های مدرنی از جمله DRTM یا «احیا مستقیم تیتانومگنت» استفاده کرد و در کنار تولید آهن اسفنجی یا DRI که جبران کننده کسری سنگ آهن کشور است، می‌توان روتیل و شمش تیتانیوم تولید کرد که ارزش صادراتی بالایی دارند.
در شرایط تحریم امکان ساخت بازارهای جدید خیلی سخت‌تر می شود
در بحث بازار هم بزرگترین چالش صنعت فولاد تحریمها است. طبیعتا با حضور مجدد ترامپ تحریمها تشدید و بازار صادراتی ایران محدودتر خواهد شد. همچنین نرخ حمل دریایی اضافه می‌شود و عرصه را بر بازار این حوزه تنگ‌تر خواهد کرد. در شرایط تحریم امکان ساخت بازارهای جدید خیلی سخت‌تر می شود. موضوع حفظ بازار مطرح است که با این شرایط کار سختی است اما باید با تمام توان انجام شود.
صنعت فولاد نسبت به رقبای منطقه‌ای و جهانی از نظر کیفیت، قیمت و فناوری خیلی پایین‌تر است
*صنعت فولاد ایران در مقایسه با رقبای منطقه‌ای و جهانی از منظر کیفیت، قیمت و فناوری چه جایگاهی دارد؟
صنعت فولاد نسبت به رقبای منطقه‌ای و جهانی از نظر کیفیت، قیمت و فناوری خیلی پایین‌تر است. نباید فراموش کنیم الان تکنولوژی‌های بسیار مدرنی در جهان و همچنین کشورهای منطقه وجود دارد که بر مبنای بریکت گرم است. در این تکنیک جدید مستقیم از سنگ آهن بدون‌نیاز به تولید گندله، محصول HBI و حتی CBI تولید می‌کنند که هزینه‌ها را کاهش می‌دهد. حتی در تکنولوژی جدید از هماتیت برای تولید این محصولات استفاده می‌کنند. در تولید فولاد هم به همین شکل است. با تکنولوژی جدید دیگر این حجم از نیروی انسانی وجود ندارد و محصولات میانی حذف شده و از طریق تولید مستقیم محصولات طویل مثل میلگرد و بدون نیاز به تولید بیلت و تولید محصولات تخت نهایی مثل ورق بدون نیاز به اسلب، اقدام می‌شود.
هزینه تولیدمان بالاست و با توجه به استفاده دنیا از تکنولوژی‌های روز، در حال از دست دادن بازارهای رقابتی صادراتی هستیم
البته در کشور در زمان برجام، ۲ پروژه مشابه توسط شرکت‌های گل گهر و روهینا جنوب اجرایی شدند ولی مابقی پروژه‌های فعلی همگی از بیلت و اسلب برای تولید محصولات نهایی استفاده می‌کنند. همه اینها باعث کاهش مصرف انرژی و هزینه و نیروی انسانی می‌شود که منجر به کاهش هزینه تولید می‌گردد. ما هزینه تولیدمان بالاست و با توجه به استفاده دنیا از تکنولوژی‌های روز، در حال از دست دادن بازارهای رقابتی صادراتی هستیم و باید فکر اساسی برای آن بکنیم.
امکان پهلوگیری کشتی‌های بزرگ در بنادر کشور وجود ندارد
*چه موانع و محدودیت‌هایی در زنجیره تامین و صادرات فولاد وجود دارد؟ چگونه می‌توان این موانع را برطرف کرد؟
محدودیت‌ها در زنجیره تامین بیشتر به دلیل محدودیت در استخراج و تولید سنگ آهن است. یکی از مشکلات ما در زمینه صادرات هم به دلیل زیرساخت‌ها است. امکان پهلوگیری کشتی‌های بزرگ در بنادر کشور وجود ندارد. ما شاهد هستیم که در بنادرکشورهای منطقه حتی کشتی‌های ۴۰۰ هزار تنی مدت‌ها است پهلو می‌گیرند. هر چند این کشتی‌ها هم از سال ۲۰۳۰ به بعد توجیه اقتصادی برای حمل سنگ آهن از برزیل نخواهند داشت اما از ۲۰۱۲ این کشتی‌ها وارد ناوگان شده و حدود ۱۰ سالی است که در ساحل عمان این امکان وجود داشته است. ما به دلیل محدودیت بنادر از این امکان بهره نبرده‌ایم. بنادر ما قدیمی هستند و نرم بارگیری پایین است و باعث می‌شود کشتی‌ها برای مدت طولانی در نوبت بارگیری و در لنگرگاه قرار بگیرند و دموراژ سنگینی پرداخت شود. همه این مسائل به اضافه مشکلات ناشی از تحریمها، ریسک بالای جابه‌جایی پول، عدم مراودات بانکی، هزینه‌های بالای انتقال وجه از طریق صرافی و… موانع ما در حوزه صادرات هستند.
بخش خصوصی می‌تواند نقش موثری در تولید و تامین سنگ آهن مورد نیاز صنعت فولاد ایفا کند
*قوانین و سیاست‌های دولت تا چه اندازه از توسعه فولاد حمایت کرده یا مانع آن هستند؟ چه اصلاحاتی در این حوزه ضروری است؟
بارها دولت با قوانین خلق‌الساعه محدودیت‌ها و مشکلاتی ایجاد کرده‌است. مثلا عوارض صادراتی که در دولت سیزدهم وضع شد. پایان دولت اصلاح شد اما همچنان در دولت چهاردهم دریافت می‌شود. همه اینها موانع صادراتی است. در شرایطی که فعالیت خیلی از معادن به دلیل افزایش حقوق دولتی محدود شده، ادامه این روند باعث کم بازده شدن معادن و در نتیجه بسته شدن آنها می‌شود. این موضوع باعث حادتر شدن مشکل کمبود سنگ آهن می‌شود چون بخش خصوصی می‌تواند نقش موثری در تولید و تامین سنگ آهن مورد نیاز صنعت فولاد ایفا کند به شرطی که دولت امکانات لازم را برای بخش خصوصی مهیا کند.
حجم قابل توجهی از زنجیره تولید فولاد کشور از ابتدای امسال به دلیل بخش‌نامه‌های ارز نیمایی دچار خسران شدند
معتقدم قوانینی که در این حوزه وضع می‌شود می‌بایستی با نگاه دقیق به تجربیات این حوزه باشد. باید از تجربیات کشورهای دیگر استفاده شده و به نظر کارشناسان توجه شود. حجم قابل توجهی از زنجیره تولید فولاد کشور از ابتدای امسال به دلیل بخش‌نامه‌های ارز نیمایی که اشتباه بود، دچار خسران شدند و شاهدیم صادرات کشور در ۸ ماه ابتدایی امسال چقدر کاهش پیدا کرد! و یا عوارض سنگین صادرات فولاد که در ابتدای جنگ روسیه و اوکراین و همزمان با افزایش قیمت جهانی فولاد وضع شد، مانع صادرات فولاد کشور شد. ما نتوانستیم از آن مزیت زمانی استفاده کنیم. این اتفاق بارها رخ داده و در بدترین زمان ممکن بدترین قوانین توسط دولت‌ها وضع شده است و نباید این موضوع تکرار شود.
عمده صادرات زنجیره فولاد کشور توسط شرکت‌های خصوصی داخلی و شرکت‌های خصوصی که خارج از کشور ثبت شده اما اکثرا ایرانی هستند، انجام می‌شود
*اگر قرار باشد چند اقدام مهم برای بهبود وضعیت صنعت فولاد انجام شود شما چه اقداماتی را پیشنهاد می‌کنید؟
برای توسعه صادرات صنعت فولاد کشور باید حمایت‌ها از بخش خصوصی و تجار انجام شود. عمده صادرات زنجیره فولاد کشور توسط شرکت‌های خصوصی داخلی و شرکت‌های خصوصی که خارج از کشور ثبت شده اما اکثرا ایرانی هستند، انجام می‌شود. اگر حمایت نشوند و سود کسب نکنند عملا ما با محدودیت‌های صادراتی مواجه خواهیم شد. محدودیت‌های تحریم را نمی‌توانیم رفع کنیم اما حداقل باید قوانین صادراتی تسهیل شود و می‌تواند تا حدی کمک کننده باشد. البته الان همه چیز در هاله‌ای از ابهام است و مشخص نیست در دوره ترامپ چه اتفاقی می‌افتد. امیدوارم که دولتمردان بهترین تصمیم را با رعایت مزیت‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت برای کشور ببینند. این که فقط به میان‌مدت و کوتاه‌مدت فکر کرد، راهگشا نیست. باید سیاست‌هایی اعمال شود که وضعیت بد اقتصادی را تغییر دهد و در واقع درآمدزایی صنعت فولاد را روز به روز افزایش دهد.