حسین وجودی یزدی، مدیرعامل شرکت خدمات عمومی فولاد ایران، در تحلیل خود از وضعیت صادرات فولاد ایران به چالش‌های موجود در این حوزه و تأثیر آن بر اقتصاد کلان کشور پرداخته است. ایران به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان فولاد در جهان، نقش مهمی در بازارهای بین‌المللی ایفا می‌کند. بر اساس گزارش انجمن جهانی فولاد، تولید فولاد ایران در سال ۲۰۲۳ از ۳۱ میلیون تن فراتر رفت و این کشور را در جایگاه دهم جهان قرار داد. با توجه به این میزان تولید، تکیه صرف بر بازار داخلی امکان‌پذیر نیست و تولیدکنندگان به دنبال گسترش صادرات خود به بازارهای منطقه‌ای و جهانی هستند.
یکی از مهم‌ترین مقاصد صادراتی ایران، کشورهای آسیای میانه هستند که به دلیل نبود دسترسی به آب‌های آزاد، به فولاد ایران نیاز دارند. اما روند صادرات با موانع و چالش‌های متعددی مواجه است که نه‌تنها تولیدکنندگان، بلکه اقتصاد کلان کشور را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.
چالش‌های صادرات فولاد ایران
وجودی یزدی یکی از اصلی‌ترین مشکلات این حوزه را استفاده از کارت‌های بازرگانی اجاره‌ای در صادرات فولاد می‌داند. تا سال ۱۴۰۱، تنها تولیدکنندگان امکان اظهار صادرات فولاد را داشتند، اما با صدور بخشنامه‌ای جدید، کارت‌های بازرگانی شخصی نیز به این فرآیند وارد شدند. این تصمیم به افزایش نقش واسطه‌ها و صادرات غیرمستقیم فولاد منجر شد و کنترل بر تعهدات ارزی را کاهش داد.
یکی از پیامدهای مهم این وضعیت، عدم بازگشت ارز حاصل از صادرات است. تولیدکنندگان رسمی موظف به بازگرداندن ارز صادراتی به کشور هستند و در صورت تخلف، مجوز صادرات آن‌ها تعلیق می‌شود. اما واسطه‌هایی که با کارت‌های بازرگانی اجاره‌ای فعالیت می‌کنند، هیچ تعهدی برای بازگرداندن ارز ندارند. این کارت‌ها معمولاً به نام افرادی صادر می‌شوند که تجربه‌ای در تجارت ندارند و پس از مدت کوتاهی تعلیق می‌شوند. در نتیجه، مقادیر قابل‌توجهی ارز از کشور خارج‌شده، بدون آنکه به سیستم اقتصادی بازگردد.
مشکل دیگر، تخریب بازارهای هدف است. تولیدکنندگان رسمی فولاد قیمت محصولات خود را بر اساس هزینه‌های تولید، نرخ ارز و شرایط رقابتی تعیین می‌کنند. اما واسطه‌هایی که تعهدی برای بازگشت ارز ندارند، فولاد را زیر قیمت واقعی به بازارهای خارجی عرضه می‌کنند. این اقدام موجب شده خریداران خارجی قیمت‌های غیرواقعی را مبنای معاملات خود قرار دهند و رقابت سالم از بین برود. برای مثال، در حال حاضر میلگرد ایرانی در مرز خانقاه تاجیکستان با قیمت ۴۶۵ دلار در هر تن معامله می‌شود، درحالی‌که این رقم حتی کمتر از هزینه تمام‌شده برای تولیدکنندگان رسمی است. این وضعیت، سود تولیدکنندگان را کاهش داده و بازارهای صادراتی را با چالش مواجه کرده است.
راهکارهای پیشنهادی برای بهبود شرایط صادرات
برای حل این معضل، وجودی یزدی دو راهکار اساسی پیشنهاد می‌دهد:
۱.بازگشت به سیاست قبلی و محدود کردن اظهار صادرات فولاد به تولیدکنندگان: این اقدام باعث می‌شود که تنها شرکت‌های تولیدی امکان صادرات داشته باشند و واسطه‌ها مجبور شوند محصولات را مستقیماً از تولیدکنندگان خریداری کنند.
۲.نظارت سختگیرانه بر کارت‌های بازرگانی شخصی: قبل از صدور مجوز صادرات، لازم است که مالکیت و سوابق صاحبان کارت‌های بازرگانی بررسی‌شده و ضمانت‌های کافی برای بازگشت ارز از آن‌ها اخذ شود. البته اجرای این راهکار زمان‌بر و دشوار است، بنابراین گزینه اول منطقی‌تر به نظر می‌رسد.
جمع‌بندی
حسین وجودی یزدی تأکید می‌کند که صنعت فولاد یکی از ارکان کلیدی اقتصاد ایران است و صادرات آن نقش مهمی در تأمین ارز و رشد اقتصادی دارد. اما در صورت نبود نظارت کافی، این صنعت با مشکلات جدی روبه‌رو خواهد شد. سیاست‌گذاران باید با بازنگری در مقررات و ایجاد شفافیت در فرآیندهای صادراتی، از فعالیت‌های غیرقانونی جلوگیری کرده و زمینه رشد پایدار این صنعت را فراهم کنند.