به گزارش روابط عمومی «شرکت خدمات عمومی فولاد ایران»، رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در نشست خبری این انجمن گفت: ارزش تولید از دست رفته آهن و فولاد از محل محدودیت انرژی در سال ۱۴۰۰ حدود ۳ میلیارد و ۴۲۱ میلیون دلار، در هر یک از سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ بیش از ۲.۵ میلیارد دلار و در سال ۱۴۰۳ بالغ بر ۵.۵ میلیارد دلار برآورد می‌شود. مجموعاً زنجیره آهن و فولاد به واسطه محدودیت انرژی در طی ۴ سال بیش از ۱۴ میلیارد دلار زیان دیده است.
کاهش ۵.۷ درصدی تولید فولاد به واسطه قطعی همزمان برق و گاز
بهرام سبحانی، رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در رابطه با چالش‌های صنعت فولاد در کشور اظهار داشت: در سال ۱۴۰۳، تولید فولاد خام نسبت به سال پیش از آن با کاهش ۵.۷ درصدی مواجه شد. علت اصلی این افت، افزایش همزمان محدودیت در تأمین برق و گاز برای کارخانه‌ها بود؛ در حالی‌که در سال ۱۴۰۲ این مشکلات به‌صورت جداگانه و فصلی رخ می‌داد، در سال ۱۴۰۳ همزمان و گسترده شد. این موضوع موجب شد تولید واقعی به حدود ۳۰ میلیون تن کاهش یابد، در حالی که ظرفیت نصب‌شده کشور بیش از ۵۰ میلیون تن است.
وی افزود: با وجود کاهش تولید فولاد خام، در برخی بخش‌ها رشد مشاهده شد. تولید آهن اسفنجی رشد ۸ درصدی داشت و تولید گندله و کنسانتره سنگ آهن به ترتیب ۰.۵ و ۶.۷ درصد افزایش یافت. این آمار نشان می‌دهد که در صورت تأمین مستمر انرژی و مواد اولیه، ظرفیت بالقوه تولید بسیار بالاتر از ارقام فعلی است.
۱۴ میلیارد دلار ارزش از دست رفته آهن و فولاد در ۴ سال
رئیس انجمن فولاد همچنین اشاره کرد: ارزش تولید از دست رفته آهن و فولاد از محل محدودیت انرژی در سال ۱۴۰۰ حدود ۳ میلیارد و ۴۲۱ میلیون دلار، در هر یک از سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ بیش از ۲.۵ میلیارد دلار و در سال ۱۴۰۳ بالغ بر ۵.۵ میلیارد دلار برآورد می‌شود. مجموعاً زنجیره آهن و فولاد به واسطه محدودیت انرژی در طی ۴ سال بیش از ۱۴ میلیارد دلار زیان دیده است.
کاهش ۹۰ درصدی ظرفیت مصرف برق کارخانجات فولادی در سال ۱۴۰۴
او ادامه داد: در این شرایط، عدالت در توزیع برق رعایت نمی‌شود. برخی صنایع، به ویژه فولاد، به دلیل اهمیت اقتصادی، اشتغال‌زایی و ارزآوری، باید در اولویت قرار داشته باشند. اما شاهد هستیم که از یک سو، برق یک کارخانه قطع و از سوی دیگر، این واحدها ملزم به کاهش ۹۰ درصدی مصرف می‌شوند؛ تصمیمی که منطقی و عادلانه نیست. این در شرایطی است که طبق توافقات صورت گرفته بنا بود حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از ظرفیت برق مصرفی صنایع فولادی کاهش پیدا کند، اما حالا این شرایط برعکس شده و به جای اینکه ۱۰ تا ۱۵ درصد کاهش ظرفیت داشته باشیم و با ۸۵ تا ۹۰ درصد انرژی موردنیاز فعالیت کنیم، ۹۰ درصد برق موردنیاز فولادسازان قطع شده است.
سبحانی گفت: این رفتار نه تنها به تولید و اشتغال آسیب می‌زند بلکه ضربه‌ای به اقتصاد کشور است. صنعت فولاد با وجود سرمایه‌گذاری‌های فراوان و استفاده از تکنولوژی‌های روز، باید حفظ شود. در حالی که بخشی از مشکلات به کمبود برق مربوط است، مدیریت نادرست و نبود هماهنگی بین وزارت نیرو و صنایع، بحران را تشدید کرده است.
وی افزود: برخی صنایع مانند سیمان با افزایش ناگهانی قیمت و التهاب بازار مواجه شده‌اند، اما وضعیت فولاد بسیار حساس‌تر است. صنعت فولاد، پس از پتروشیمی، دومین منبع مهم درآمد غیرنفتی کشور است و قطع برق یا کاهش تولید آن پیامدهای اقتصادی سنگینی به دنبال دارد. همچنین، باید توجه داشت که صنایع مسئول تولید برق نیستند و انتظار اینکه آنها خودشان تولید برق کنند، غیرمنطقی است.
می‌توانستیم به جای ۳۰، ۳۹ میلیون تن فولاد تولید کنیم
وی همچنین افزود: در ماه فروردین، با توجه به ظرفیت‌های موجود، تولید فولاد کشور به گونه‌ای پیش‌بینی می‌شد که در صورت تداوم این روند، تولید سالانه به ۳۹ میلیون تن برسد. اما در عمل، تولید نهایی سالانه به ۳۰ میلیون تن کاهش یافت. این کاهش تولید عمدتاً به دلیل مشکلاتی مانند کمبود مواد اولیه و محدودیت‌های تأمین برق صنایع بزرگ، به ویژه در فصل تابستان، بوده است. این میزان کاهش تولید معادل حدود یک سوم تولید فولاد در سال ۱۴۰۳ است.
کاهش ۲۶ درصدی صادرات فولاد خام
سبحانی تصریح کرد: در سال ۱۴۰۳، صادرات محصولات طویل مانند تیرآهن، میلگرد و نبشی با افزایش ۱۴ درصدی به بیش از ۳ میلیون و ۲۷۱ هزار تن رسید. همچنین صادرات ورق‌های گرم، سرد و پوشش‌دار با رشد ۱۹ درصدی به حدود ۵۷۴ هزار تن رسید. در مقابل، صادرات فولاد خام (بیلت، بلوم و اسلب) به دلیل اختلاف نرخ ارز نیمایی و بازار آزاد، ۲۲ درصد کاهش یافت؛ هرچند در پایان سال، اصلاحاتی در سیاست‌های ارزی صورت گرفت.
وی تکمیل کرد: از منظر ارزش، صادرات مقاطع طویل در سال ۱۴۰۳ با رشد ۹ درصدی به حدود ۱.۵۹ میلیارد دلار رسید و ورق‌ها با رشد ۱۲ درصدی ارزشی، به ۳۴۳ میلیون دلار دست یافتند. در بخش فولاد خام، به دلیل افت قیمت‌های جهانی، ارزش صادرات ۲۶ درصد کاهش یافت و به حدود ۲.۷۷ میلیارد دلار رسید. در سال ۱۴۰۳، واردات ورق‌های سرد، گرم و پوشش‌دار با افزایش ۵ درصدی به ۱.۴۷۱ میلیون تن رسید، اما ارزش واردات ۳ درصد کاهش یافت که نشان‌دهنده کاهش قیمت جهانی است. واردات سایر محصولات مانند بیلت و آهن اسفنجی تقریباً بدون تغییر باقی ماند.
آسیب صادرات غیررسمی و دامپینگ به بازار صادرات رسمی فولاد
رئیس انجمن در رابطه با وضعیت صادرات عنوان کرد: در فروردین ۱۴۰۴، تولید محصولات طویل نسبت به مدت مشابه سال قبل با کاهش ۱.۱ درصدی مواجه شد، اما تولید فولاد خام ۴.۶ درصد افزایش یافت که نشانه مثبتی در آغاز سال جدید محسوب می‌شود. در همین مدت، صادرات محصولات نوردی ۱۸ درصد کاهش یافته است. بخشی از کاهش صادرات به دلیل فعالیت واسطه‌ها و استفاده از کارت‌های بازرگانی یکبار مصرف است که باعث عدم ثبت صادرات در آمار رسمی و کاهش شفافیت می‌شود. این صادرات غیررسمی، علاوه بر آسیب به درآمد ارزی کشور، موجب رقابت ناسالم، فروش زیرقیمت کارخانه و افزایش تعرفه در کشورهای مقصد، از جمله عراق و افغانستان شده است.
رشد ۱۴۵ درصدی صادرات کنسانتره
وی همچنین تاکید کرد: در بخش مقاطع تخت، صادرات فروردین‌ماه ۱۴۰۴ به ۱۹ هزار تن رسید و قیمت‌ها نسبت به مدت مشابه سال گذشته حدود ۷۰ درصد افزایش یافت. صادرات فولاد نیمه‌نهایی نیز با رشد ۵۰ درصدی از ۳۴۳ هزار تن به ۴۰۴ هزار تن رسید، در حالی‌که ارزش آن از ۱۰۳ میلیون دلار به ۷۷ میلیون دلار کاهش یافت. صادرات کنسانتره سنگ‌آهن نیز رشد چشمگیری داشته که هرچند از منظر درآمدی مثبت ارزیابی می‌شود، اما از منظر تأمین مواد اولیه صنعت فولاد کشور نگران‌کننده است. صنایع فولادی در به در دنبال کنسانتره هستند، اما ما در سال ۱۴۰۳ نسبت به سال قبل ۱۴۵ درصد افزایش صادرات داشتیم.
کارت بازرگانی یکبار مصرف، چالش جدید گمرکی
سبحانی درباره سیستم بازگشت ارز اظهار داشت: مهم‌ترین چالش‌های موجود در حوزه قوانین صادرات، استفاده گسترده از کارت‌های بازرگانی یکبار مصرف و ناهماهنگی میان سامانه‌های گمرکی است. پیشنهاد شده است که کارت‌های بازرگانی به اشخاص حقیقی یا حقوقی معتبر متصل شوند تا امکان سوء‌استفاده کاهش یابد. در حوزه تأمین ارز، صادرکنندگان موظف به بازگشت ارز به سیستم رسمی هستند و تنها پس از آن می‌توانند برای واردات ارز دریافت کنند. این موضوع باعث اختلال در برنامه‌ریزی تولید شده است.
زیان ۵.۵ میلیارد دلاری زنجیره فولاد
وی همچنین گفت: با وجود ظرفیت نصب‌شده بیش از ۵۰ میلیون تن، تولید واقعی کشور در سال ۱۴۰۳ حدود ۴۳ میلیون تن بود. در برخی محصولات مانند تیرآهن (۳۲ درصد)، میلگرد (۱۱ درصد)، نبشی (۱۵ درصد)، و اسلب (۲۶ درصد) کاهش قابل توجهی ثبت شده است. تولید بیلت و بلوم نیز ۲۰ درصد کاهش یافت. این کاهش تولید منجر به آسیب به تجهیزات، ضایعات مواد اولیه و افت درآمد شده است. به‌عنوان نمونه، ارزش تولید از دست رفته فقط در بخش ورق گرم حدود ۸۸۰ میلیون دلار و سود از دست رفته آن ۹۱ میلیون دلار برآورد شده است. به‌طور کلی، زیان ناشی از کاهش تولید در کل زنجیره فولاد حدود ۵.۵ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود.
۵۰ میلیون تن ظرفیت داریم، ۳۰ میلیون تن تولید می‌کنیم
وی همچنین مطرح کرد: مشکل کمبود انرژی، ریشه در عدم توسعه زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری ناکافی در صنعت برق و گاز دارد. در حالی‌که ظرفیت تولید فولاد طی چند سال از ۲۰ میلیون به ۵۰ میلیون تن افزایش یافته، تأمین انرژی متناسب با آن رشد نکرده است. همچنین توزیع ناعادلانه برق میان صنایع و عدم اولویت‌دهی به بخش‌هایی مانند فولاد، که ارزآور و اشتغال‌زا هستند، بحران را تشدید کرده است.
مزیت ایران گاز بود نه زغال سنگ
سبحانی یادآور شد: برخی اظهارنظرها، مانند مقایسه مصرف گاز ایران با کشورهای اروپایی یا مقایسه روش‌های تولید فولاد، نادرست و گمراه‌کننده‌اند. برخلاف کشورهایی که از زغال‌سنگ استفاده می‌کنند، ایران به‌دلیل مزیت گاز طبیعی، از روش احیای مستقیم و کوره قوس الکتریکی بهره می‌برد که از نظر زیست‌محیطی و اقتصادی به‌صرفه‌تر است. شرکت‌هایی که از روش کوره بلند استفاده می‌کنند، مانند ذوب‌آهن اصفهان، با زیان‌دهی سنگین مواجه شده‌اند. به همین دلیل، تغییر روش تولید نه از سر ضعف، بلکه بر مبنای مزیت نسبی صورت گرفته است.